Орчин үеийн улс орны эдийн засгийн үндэс суурь нь татварын тогтолцоонд тулгуурладаг. Улсын төсвийн гол эх үүсвэр болох татвар нь төрийн үйлчилгээг санхүүжүүлэх, нийгмийн тэгш байдлыг хангах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих үндсэн үүрэгтэй. Харин эдгээр зорилгыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн удирдлагын системийг татварын бодлого гэж нэрлэдэг.

Татварын бодлогын ойлголт

Татварын бодлого гэдэг нь төрөөс татвар ногдуулах, хураах, зарцуулахтай холбоотой эрх зүйн, санхүүгийн болон эдийн засгийн цогц арга хэмжээний цогц юм. Өөрөөр хэлбэл, төрийн байгууллагаас татварын хэмжээг тогтоох, татварын төрөл, бүтцийг тодорхойлох, татвар төлөгчдийг дэмжих эсвэл хязгаарлах зэрэг шийдвэрүүдийг гаргаж, хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа юм.

Татварын бодлогын зорилго

Татварын бодлого нь дараах үндсэн зорилгыг агуулдаг:

1. Улсын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх – Нийгмийн дэд бүтэц, боловсрол, эрүүл мэнд, батлан хамгаалах зэрэг салбарын санхүүжилтийг хангах.
2. Эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих – Тодорхой салбаруудыг татварын хөнгөлөлт, урамшууллаар дэмжих.
3. Нийгмийн шударга ёсыг хангах – Орлого ихтэй этгээдүүдээс илүү татвар авах замаар баян, ядуугийн ялгааг тэнцвэржүүлэх.
4. Инфляци, ажилгүйдэл зэрэг макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг зохицуулах – Хэт халалт болон эдийн засгийн уналтад хариу арга хэмжээ авах.

Татварын бодлогын төрөл

1. Хатуу (эрэлт хязгаарлах) – Эдийн засгийн халалтыг бууруулах зорилгоор татварын хэмжээг нэмэгдүүлдэг.
2. Зөөлөн (эрэлт дэмжих) – Эдийн засгийн уналтын үед хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих зорилгоор татварыг бууруулдаг.
3. Шударга татварын бодлого – Иргэдийн орлого, хөрөнгийн түвшинг харгалзан шударга, тэгш байдлыг эрхэмлэдэг.

Татварын бодлого бизнесийн үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Татварын бодлого нь арилжаа, бизнесийн салбарт шууд болон шууд бус байдлаар маш хүчтэй нөлөө үзүүлдэг. Үүнийг дараах хэд хэдэн чиглэлээр авч үзье:

1. Бизнесийн өртөг, ашигт ажиллагаанд нөлөөлнө

Татвар өндөр байх тусам аж ахуйн нэгжүүдийн нийт зардал нэмэгдэж, цэвэр ашиг буурдаг. Энэ нь шинэ хөрөнгө оруулалт хийх, ажлын байр бий болгох, инновацид зарцуулах боломжийг хязгаарлана.

2. Бизнесийн шийдвэр гаргалтад чиглэл өгдөг

Тухайлбал, тодорхой салбарт татварын хөнгөлөлт үзүүлбэл тэр салбар руу хөрөнгө оруулалт нэмэгддэг. Энэ нь бизнесүүдийг үйл ажиллагааны чиглэлээ өөрчлөх, шинэ зах зээл рүү нэвтрэхэд хүргэдэг.

3. Хөрөнгө оруулалтын орчинд нөлөөлнө

Гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулагчид татварын тогтвортой, таатай нөхцөл бүхий улс орныг илүүд үздэг. Тиймээс татварын хэт өндөр ачаалал, тогтворгүй хууль эрх зүй нь хөрөнгө оруулалтаас татгалзах шалтгаан болдог.

4. Хууль ёсны болон далд эдийн засагт нөлөөлнө

Татварын дарамт хэт өндөр, эсвэл татварын тогтолцоо ойлгомжгүй байх нь бизнесүүдийг хууль бус аргаар орлогоо нуух, бүртгэлгүй арилжаа хийхэд хүргэдэг. Энэ нь улсын төсөвт орж ирэх орлогыг бууруулж, шударга өрсөлдөөнийг гажуудуулдаг.

5. Шинэ бизнес эхлүүлэхэд үзүүлэх нөлөө

Эхлэл үе шатандаа байгаа жижиг, дунд бизнесүүдэд татварын хөнгөлөлт, дэмжлэг үзүүлж байгаа эсэх нь тэдний өсөлт хөгжилд шийдвэрлэх нөлөөтэй. Харин өндөр татварын ачаалал нь шинээр бизнес эхлүүлэх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг.

Монгол Улс дахь татварын бодлого

Монгол Улсын хувьд татварын бодлого нь хөгжлийн зорилтод нийцүүлэн шинэчлэгдэж ирсэн. Одоогийн байдлаар орлогын албан татвар, НӨАТ, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр зэрэг голлох татварууд эдийн засгийн орлогын ихэнх хувийг бүрдүүлж байна. Гэхдээ татварын тогтолцоонд ил тод байдал, татвар төлөгчдийн итгэлцлийг нэмэгдүүлэх, шударга өрсөлдөөнийг дэмжих зэрэг олон асуудал байсаар байна.

Татварын бодлого нь зөвхөн мөнгө хураах хэрэгсэл бус, төрийн стратегийн зэвсэг юм. Үүнийг оновчтой төлөвлөж, хэрэгжүүлснээр улс орны хөгжил, иргэдийн амьдралын чанар, бизнесийн орчны тогтвортой байдал хангагдана. Тиймээс бодлогын залгамж чанар, ойлгомжтой байдал, шударга зарчим дээр суурилсан татварын тогтолцоо нь аливаа улсын тогтвортой хөгжлийн үндэс болдог.